Toen ik studeerde waren mijn huisgenoten en ik getuige van een pijnlijk moment. Een van ons overhandigde in de gemeenschappelijke keuken een gewezen partner een linnen tasje met zijn bezittingen. “Zeker kledingstukken die van jou of mij kunnen zijn”, mompelde de ex. Waarop wij unaniem concludeerden dat het seksleven van de twee in elk geval niet de oorzaak van de breuk was geweest.
Deze uitspraak, later afgekort tot ‘Zeker kledingstukken’, werd huisjargon voor ‘goede seks gehad’.
Beeldspraakeisen
Bij het schrijven van teksten ben ik vaak naarstig op zoek naar zo’n nieuwe metonymie. Eentje die niet de ingesleten paden neemt, maar wel door iedereen begrepen wordt. Dat valt nog niet mee.
Bekend bij publiek
Om te beginnen: het publiek moet de achtergrondkennis hebben om de beeldspraak te vatten. In het studentenhuis kende iedereen de eerste hit van studentenband Guus Meeuwis & Vagant over een wilde nacht, het liedje waaruit de ex een regel parafraseerde. Voor een groter publiek is zo’n gemeenschappelijke noemer moeilijker te vinden.
Acceptatie
Als de lezers of toehoorders een stijlfiguur wel begrijpen, kan zo’n versiering op een andere manier schuren. De kappers, massage- en nagelsalons waarover premier Rutte afgelopen maanden regelmatig repte, waren pars pro toto voor de contactberoepen.
Rutte hield de formulering bewust luchtig. Een knipbeurt, massage of nieuwe nagels zijn luxeproducten. Hij kon van de maatschappij verlangen dat we daar een tijdje van afzien. Fysiotherapeuten en pedicures zijn medisch noodzakelijk. En ook zij mochten hun beroep niet uitoefenen. Dat Nederland ook die behandelingen moest afstellen, was veel schrijnender. Door alleen de frivole varianten van de beroepsgroep te benoemen, omzeilde Rutte de zwaarte. Slim, maar het leidde ook tot gemeesmuil.
Grenzen
Een beperking van de tekstschrijver is helaas dat hij of zij geen romancier is. Hoe prachtig een vondst ook is, originaliteit kent grenzen met het oog op de doelgroep. Schrijven is schrappen, alles ten dienste van Jan Publiek. En van de opdrachtgever. Soms werkt een vertrouwde beeldspraak nu eenmaal beter dan een nieuw bedachte. Gek, maar het komt voor dat een woningcorporatie de term ‘vleermuisvilla’s’ niet waardeert. Zeker niet als het gaat om woningen die niet volgens planning gerenoveerd kunnen worden omdat er beschermde fauna huist.
Darlings killen
Kortom, zo zit je soms een uur op een leuk zinnetje te broeden, waarna je toch maar weer besluit je darlings te killen en een gouwe ouwe metafoor uit de kast te trekken. Tenslotte moet het werk wel af binnen de begroting. Het leven van een tekstschrijver gaat niet over seringen.
