In publieksinformatie over ziekte en ziektepreventie is het laveren tussen duidelijkheid, aantrekkelijkheid en correctheid. Dat laveren leidt tot nuances, heel veel nuances.
Ik redigeerde deze dagen een groot aantal folders over infectiepreventie. Het liefst zou ik daarin heel stellig formuleren. Bijvoorbeeld: ‘Deze bacterie veroorzaakt diarree bij ernstig zieke patiënten.’ Immers, als je lezers zich bewust zijn van een keihard verband tussen hun handhygiëne en een ernstige diarree bij een zeer zwakke collega-patiënt op de afdeling, is er bij je lezers ruimte voor glasheldere instructies, instructies waar ze niet omheen kunnen. Maar helaas: die bacterie veroorzaakt meestal die ene klacht, maar niet altijd. Soms doet die ene bacterie niets en soms wordt die ene klacht door iets anders veroorzaakt. En dus schrijf je: ‘Die bacterie kan diarree veroorzaken.’ Daarmee is de zin een stuk abstracter. En daardoor is de aansporing om na het niezen de handen te wassen beslist minder prangend.
Ook in een zin als ‘Zo’n bacterie kan voor ernstig zieke patiënten levensgevaarlijk zijn’ zou ik de nuancering graag vermijden. Strikt genomen is er namelijk sprake van een pleonasme: ‘kan’ duidt op een mogelijkheid, ‘gevaarlijk’ ook. Met andere woorden: je zou moeten schrijven ‘is levensgevaarlijk’ of ‘kan dodelijk zijn’. Geen van beide formuleringen stemmen de lezer echter heel vrolijk. Integendeel: ze schrikken de lezer af.
En dus kies ik maar weer voor de nuance.
Eén keer is dat niet zo erg. Maar ik betrap me erop dat ik vrijwel alle uitspraken van een afzwakker voorzie. Een selectie uit een folder die ik onlangs schreef:
- De bacterie is voor u in principe onschadelijk.
- Veel van deze mensen hebben bovendien een slechte afweer tegen bepaalde bacteriën. Sommige patiënten met kanker bijvoorbeeld …
- Gelukkig slaagt onze afweer er meestal prima in …
- Meestal is er dus geen behandeling nodig.
- De uitslag van dit onderzoek is vaak binnen 2 dagen bekend.
- Het kan nodig zijn dit onderzoek meerdere malen te herhalen.
Bah. Al die slagen op de arm. Al die nuances. Maar ik weet dat als ik stelliger zou formuleren, mijn opdrachtgever het onmiddellijk afzwakt. Soms omdat het gewoon niet klopt. Soms omdat het te duidelijk is, omdat het mensen bang maakt. En bange lezers lezen slecht.
Mag je op Tekstnetblogt ook af en toe niet een kant-en-klaar recept maar juist een vraag droppen? Ja, dat mag, vind ik. Mijn vraag luidt: hoe om te gaan met al die onvermijdelijke nuances in dit soort teksten?
Wie het weet mag het zeggen. Nee, móét het zeggen.
