
In publieksinformatie over ziekte en ziektepreventie is het laveren tussen duidelijkheid, aantrekkelijkheid en correctheid. Dat laveren leidt tot nuances, heel veel nuances.
Ik redigeerde deze dagen een groot aantal folders over infectiepreventie. Het liefst zou ik daarin heel stellig formuleren. Bijvoorbeeld: ‘Deze bacterie veroorzaakt diarree bij ernstig zieke patiënten.’ Immers, als je lezers zich bewust zijn van een keihard verband tussen hun handhygiëne en een ernstige diarree bij een zeer zwakke collega-patiënt op de afdeling, is er bij je lezers ruimte voor glasheldere instructies, instructies waar ze niet omheen kunnen. Maar helaas: die bacterie veroorzaakt meestal die ene klacht, maar niet altijd. Soms doet die ene bacterie niets en soms wordt die ene klacht door iets anders veroorzaakt. En dus schrijf je: ‘Die bacterie kan diarree veroorzaken.’ Daarmee is de zin een stuk abstracter. En daardoor is de aansporing om na het niezen de handen te wassen beslist minder prangend.
Ook in een zin als ‘Zo’n bacterie kan voor ernstig zieke patiënten levensgevaarlijk zijn’ zou ik de nuancering graag vermijden. Strikt genomen is er namelijk sprake van een pleonasme: ‘kan’ duidt op een mogelijkheid, ‘gevaarlijk’ ook. Met andere woorden: je zou moeten schrijven ‘is levensgevaarlijk’ of ‘kan dodelijk zijn’. Geen van beide formuleringen stemmen de lezer echter heel vrolijk. Integendeel: ze schrikken de lezer af.
En dus kies ik maar weer voor de nuance.
Eén keer is dat niet zo erg. Maar ik betrap me erop dat ik vrijwel alle uitspraken van een afzwakker voorzie. Een selectie uit een folder die ik onlangs schreef:
- De bacterie is voor u in principe onschadelijk.
- Veel van deze mensen hebben bovendien een slechte afweer tegen bepaalde bacteriën. Sommige patiënten met kanker bijvoorbeeld …
- Gelukkig slaagt onze afweer er meestal prima in …
- Meestal is er dus geen behandeling nodig.
- De uitslag van dit onderzoek is vaak binnen 2 dagen bekend.
- Het kan nodig zijn dit onderzoek meerdere malen te herhalen.
Bah. Al die slagen op de arm. Al die nuances. Maar ik weet dat als ik stelliger zou formuleren, mijn opdrachtgever het onmiddellijk afzwakt. Soms omdat het gewoon niet klopt. Soms omdat het te duidelijk is, omdat het mensen bang maakt. En bange lezers lezen slecht.
Mag je op Tekstnetblogt ook af en toe niet een kant-en-klaar recept maar juist een vraag droppen? Ja, dat mag, vind ik. Mijn vraag luidt: hoe om te gaan met al die onvermijdelijke nuances in dit soort teksten?
Wie het weet mag het zeggen. Nee, móét het zeggen.
Wat een reacties. Leuk. En ik kan er wat mee. In de eerste plaats omdat ik me gesteund voel: het is tobben met die afzwakkers en het blijft tobben met die afzwakkers. En in de tweede plaats omdat jullie me concrete handreikingen bieden. Afwisselen, zegt Anneke, en waar mogelijk datgene wat genuanceerd moet worden in een opsomming plaatsen waar je die nuancering aan laat vooraf gaan. Leonore zegt terecht dat harde uitspraken in de gezondheidszorg sowieso mondjesmaat gebruikt moeten worden omdat mensen nu eenmaal allemaal verschillend zijn. Fenny voegt daaraan toe dat eerlijke en juiste informatie belangrijker zijn dan stelligheid.
Toch zou ik graag stellig zijn. Ik moet namelijk mensen aansporen om iets lastigs te doen terwijl ze er zelf niets mee opschieten.
Mijn teksten zijn bedoeld voor patiënten die een micro-organisme bij zich dragen waar ze géén last van hebben terwijl ze vanwege die bacterie of dat virus toch strikt geïsoleerd moeten worden. En dat is best pittig, in isolatie verpleegd worden. Afhankelijk van het micro-organisme dat je bij je hebt, kan het zijn dat je behandelaars altijd helemaal zijn ingepakt, dat je niet op de afdeling mag rondlopen, dat je alleen op de kamer ligt, dat je bezoek een mondkapje draagt. Niet omdat jij daar beter van wordt, maar om te voorkomen dat de kans bestaat dat een kwetsbare patiënt op de afdeling besmet raakt waardoor hij of zij mogelijk een ernstige vorm van diarree krijgt.
Marc schrijft terecht: geef maar harde cijfers. Tja. ‘U moet op uw kamer blijven omdat in 80 % van de gevallen uw virus overgedragen wordt op andere patiënten die er in 60 % van de gevallen … Je voelt, dat gaat niet werken. Wel als je het je eigen gezondheidsrisico’s betreft: ‘Deze behandeling is in 60 % van de gevallen effectief.’ Dat is informatie waar je behoefte aan hebt (al zal Leonore wellicht zeggen dat statistiek alleen opgaat voor de grote groep en niet voor jou persoonlijk).
In mijn teksten heb ik uiteindelijk gekozen voor afzwakkers in combinatie met stellige formuleringen. ‘Het is mogelijk dat u daarmee andere patiënten besmet die er wel last van krijgen. Dat risico willen wij niet lopen. Daarom moeten we u ..’
Ik ben benieuwd hoe de teksten ontvangen worden.
Bedankt voor het meedenken.
Je hebt mijn mening in beide gevallen goed verwoord, Wout. Goede keuze, om af te wisselen tussen stellig en afgezwakt, als het onderwerp dit toelaat. Succes met de opdracht en laat je nog weten hoe de teksten ontvangen zijn?
De meeste gezondheidsinfo is nu eenmaal niet stellig. Als je juist wilt informeren, moet je dus wel die slagen om de arm houden. Dat is inherent aan de materie. Eerlijke en juiste informatie is belangrijker dan stelligheid als hoogste doel. Al begrijp ik je verzuchting heel goed.
Ja, precies. In patiëntenteksten moet je oppassen met het beloven van dingen. Claims over gezondheid en genezing. En in deze teksten is het altijd goed om te benadrukken dat alle mensen uniek zijn en verschillend op behandelingen reageren. Wist je dat er zelfs medicijnen zijn waar mannen anders op reageren dan vrouwen? Een zinnetje als ‘de arts kiest samen met u voor de aanpak die het beste bij uw omstandigheden past’ is bijna onvermijdelijk.
Erg herkenbaar. Ik doe het ook in educatieve teksten en informatieve kinderboeken. Steeds weer zoek ik manieren om eronderuit te komen, maar meestal moet je wel nuanceren: de meeste mensen, vaak, meestal, soms, misschien…
In het geval van patiëntenvoorlichting kan ik me voorstellen dat je de kansen kunt kwantificeren. In sommige gevallen is vast onderzoek gedaan. ‘Bij 90% van de ernstig zieken veroorzaakt deze bacterie diarree’ oid. Leest misschien niet heel lekker als de tekst ermee vol staat, maar is wel erg duidelijk. Als patiënt zou ik precies dit willen weten.
Veel meer dan het soort afzwakkers variëren – wat je al doet – zit er niet op. Het enige wat ik nog wel kan verzinnen is de nuance in één keer aanbrengen op meer mededelingen (één slag om verschillende armen). Dus bijvoorbeeld
In de meeste gevallen geldt:
– De uitslag van dit onderzoek is binnen 2 dagen bekend.
– Het onderzoek hoeft niet herhaald te worden.
– Er is geen behandeling nodig.
In de regel kan dat in sommige gevallen mogelijk werken.